چه بسا استعدادهای برتر در مناطق مختلف کشور در بخش هایی مانند علم و فناوری، فرهنگی، اجتماعی و حتی ورزشی به دلیل نبود یک مکانیزم، سازو کار و سیستم مناسب، یا شناسایی نشده یا اگر شناسایی شده اند، اقدامات لازم برای حمایت و شکوفاترشدن هرچه بیشتر استعداد و حفظ تراز نخبگانی آنها مورد توجه جدی قرار نگرفته است.

اما بنیاد ملی نخبگان، دستگاهی حاکمیتی است که با هدف سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی در زمینه توسعه منابع انسانی برگزیده کشور با ماموریت برنامه‌ریزی در زمینه نخبه‌شناسی، نخبه‌پروری، نخبه‌گزینی و نخبه‌گماری فعالیت می‌کند.

ایده تأسیس بنیاد ملی نخبگان نخست به دنبال رهنمود رهبر معظم انقلاب در دیدار مهرماه سال ۱۳۸۳ ایشان با برخی از نخبگان دانشگاهی به منظور رسیدگی به مسائل گوناگون نخبگان علمی و دانشگاهی مطرح شد.

رهبر معظم انقلاب در آن جلسه فرمودند «من در مورد خاص نخبگان این‌جور به نظرم می رسد که ما یک بنیاد نخبگان لازم داریم... ما باید یک بنیاد درست کنیم که زیر نظر ریاست‌ جمهوری باشد؛ چون بهترین جا آن‌جاست. حتی دستگاه وزارتی هم برای این کار کافی نیست؛ چون این کار فراتر از کار یک وزارتخانه است.»

برهمین اساس نیز اساسنامه بنیاد ملی نخبگان در پانصد و شصتمین جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی در دهم خردادماه ۱۳۸۴ در یک مقدمه، چهار فصل، شانزده ماده و ۹ تبصره به تصویب رسید.

هیات امنا، رییس بنیاد و شورای نخبگان سه رکن اصلی بنیاد ملی نخبگان را تشکیل می دهد و از آنجا که بر اساس رهنمود رهبر معظم انقلاب ساز و کار این بنیاد باید بالاتر از سطح یک وزارتخانه تعریف می شد، رییس‌جمهور به‌ عنوان رییس هیات امنای بنیاد ملی نخبگان انتخاب شد.

هیات امنا عالی‌ترین مرجع بنیاد در زمینه سیاستگذاری و تصمیم‌گیری و دارای تمام اختیارات قانونی حدود اهداف و وظایف بنیاد و اداره امور آن است و تقسیم‌بندی اعضای آن شامل دو گروه حقوقی و حقیقی است.

اعضای حقوقی بنیاد علمی نخبگان را رییس‌جمهوری به‌عنوان رییس هیات امنا، معاون اول رییس‌جمهوری، معاون رییس‌جمهوری و رییس بنیاد، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، وزرای علوم، بهداشت، ارشاد و آموزش و پرورش و همچنین رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی، رییس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس، رییس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، رییس جهاد دانشگاهی و رییس دانشگاه آزاد اسلامی تشکیل می دهند.

مجموعه ای ۱۷ ساله که در حال حاضر ریاست آن را روح الله دهقانی فیروزآبادی معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان رییس جمهور عهده دار است و ۲۸ تیرماه نیز قائم مقامی این مجموعه که در اصل مدیریت اجرایی بنیاد ملی نخبگان را شامل می شود، از سوی دهقانی به سید سلمان سیدافقهی عضو هیأت علمی دانشگاه جامع امام حسین (ع) سپرده شد.

خبرگزاری ایرنا با برگزاری میزگردی با حضور سیدسلمان سیدافقهی قائم مقام بنیاد ملی نخبگان و فرشاد سلیمانی سرپرست معاونت توسعه و مدیریت این مجموعه که او نیز ۲۲ مردادماه امسال توسط دهقانی فیروزآبادی به این سمت منصوب شد، مسائل، چالش ها، تغییر و تحولات و برنامه های در دست اقدام این مجموعه را واکاوی کرده است.

قائم مقام بنیاد ملی نخبگان و سرپرست معاونت توسعه و مدیریت این مجموعه با بازدید از خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) در میزگردی خبری، بسیاری از مسائل نخبگان از جمله تغییر رویکرد این بنیاد در دوره جدید مدیریتی در شناسایی، جذب و حمایت از نخبگان، آخرین وضعیت طرح شهاب یا همان شناسایی و هدایت استعدادهای برتر کشور تا برنامه های جدید این مجموعه، آخرین وضعیت استخدامی نخبگان در دستگاه های اجرایی، بودجه بنیاد، مسکن و سربازی آنها را با ایرنا در میان گذاشتند.

در این میزگرد که در چند بخش تقدیم مخاطبان می شود، اعلام شد که هم اکنون نزدیک به ۶۲ هزار نخبه در این بنیاد عضویت دارند اما افرادی که با این مجموعه کنش گری می کنند، حدود ۶ تا هفت هزار نفر هستند.

وقتی طرح نخبگانی «شهاب» در اجرا تبدیل شد به شاب!

قائم مقام بنیاد ملی نخبگان در میزگرد خبری ایرنا با اشاره به طرح شهاب یا همان شناسایی و هدایت استعدادهای برتر که از سال ۱۳۹۳ اجرای آن در کشور آغاز شده است، یادآور شد: بر اساس این طرح قرار بود در یک اقدام ملی همه مدارس تحت پوشش آموزش و پرورش به صورت نامحسوس و مرحله ای دانش آموزان را در سال های چهارم، پنجم و ششم در دوره ابتدایی تحت فرآیند کشف و استعدادیابی قرار دهند.

سیدافقهی با بیان اینکه، طرح شهاب یک طرح مدون است و کار مطالعاتی آن انجام شده بود، افزود: بر اساس این طرح قرار بود استعداد دانش آموزان در هشت حوزه استعدادی برای تبدیل این استعدادها به فعلیت شناسایی و روی این ظرفیت سرمایه گذاری شود. اما متاسفانه این طرح در لایه شناسایی متوقف شد و به اجرا نرسید و در لایه هدایت نیز که شامل هدایت استعدادهای برتر است، شد طرح شاب! یعنی آن هدایت اتفاق نیفتاد.

برای شناسایی نخبگان مردم را پای کار می آوریم

قائم مقام بنیاد ملی نخبگان در ادامه با اشاره به انجام یک آسیب شناسی به منظور شناسایی علت اجرا نشدن طرح شهاب یا همان شناسایی و هدایت نخبگان گفت: بررسی های ما نشان داد که دلیل اصلی آن این است که خانواده آموزش و پرورش یک خانواده بسیار وسیع است و این بخش از مسائل بسیار زیادی حتی مسائل پایه ای در رنج است.

سیدافقهی با اشاره به کمبود معلم به عنوان یکی از چالش ها و مسائل اخیر حوزه آموزش و پرورش افزود: این چالش ها بسیار پایه ای است و با وجود این شرایط برنامه ریزی و توجه ویژه به یک جامعه ۱۲ میلیون نفری برای شناسایی یک لایه دو یا پنج درصدی نخبه و استعدادهای برتر این حوزه خارج از توان و حوصله است.

وی در ادامه یکی از راهکارهای رفع این مشکل را به میدان آوردن مردم و کمک گرفتن از آنها عنوان کرد و ادامه داد: در ارزیابی ها ما به این نتیجه رسیدیم که یکی از راهکارهای اصلی رفع این مشکل همچون بسیاری از صحنه ها، راه اندازی کانون های مردمی نخبه پرور و به میدان آوردن مردم است.

سیدافقهی در توضیح بیشتری در خصوص این طرح افزود: ما می خواهیم در یک فضایی خارج از کلاس درس و بیرون از مدرسه و در ساعت هایی که دانش آموز دیگر در مدرسه حضور ندارد، در فضاهایی همچون کانون های مسجد و عالم محور یا پایگاه های بسیج بواسطه معلمان برای انجام امور تربیتی و پرورشی، استعداد سنجی و شناسایی و انتخاب دانش آموزانی که لزوما ممکن است از طیف سمپادی و مدارس استعدادهای درخشان نباشند، ایجاد کنیم.

وی درعین حال انجام شناسایی و استعدادیابی نخبگان دانش آموزان مدارس را در قالب کانون های مردمی نخبه پرور نیازمند تعریف یکسری دستورالعمل مناسب و ابلاغ آن توسط بنیاد ملی نخبگان دانست و تصریح کرد: کاری که هم اکنون درحال انجام است، کارشناسان ما به ۳۰ استان غیر از تهران سفر می کنند و با این کانون هایی که شناسایی کرده اند جلسه گذاشته و این آئین نامه را به آنها می دهند.

قائم مقام بنیاد ملی نخبگان در ادامه اعلام کرد: در حال حاضر روش های برخورد با یک استعداد برتر و همچنین روش های مدیریتی یک کانون برای تربیت دانش آموزان مستعد در کتابی تحت عنوان «میزان» به چاپ رسیده و در دسترس و قابل تهیه است؛ این کتاب الگوی کانون های تربیتی نخبه پرور محسوب می شود.

وی ادامه داد: ضمن اینکه بیانات و انتظارت رهبری نیز از نخبه ها، کانون ها، دستگاه های آموزشی مثل آموزش و پرورش و همچنین مسوولان بنیاد ملی نخبگان و نهادهای دیگر در کتابی تحت عنوان "نخبگان و تمدن سازی اسلامی" به صورت کامل و سرفصل بندی شده و منظم جمع آوری شده است.

دانش آموزان نخبه به چه شکلی توسط کانون‌ها انتخاب می‌شوند؟

قائم مقام بنیاد ملی نخبگان در ادامه در خصوص اینکه، دانش آموزان نخبه برای معرفی به کانون های مردمی نخبه پرور در کشور به چه شکلی شناسایی می شوند نیز با بیان اینکه، بنیاد ملی نخبگان دانش آموزان نخبه را در سه لایه تحت پوشش قرار می دهد، افزود: این لایه ها شامل دعوت و یارگیری، تعامل و جذب و نهایتا رشد و تعالی است.

سیدافقهی در توضیح این سه مرحله در ابتدا به فرآیند دعوت و یارگیری اشاره کرد و با بیان اینکه، فرآیند یارگیری و دعوت به سه روش انجام می شود، ادامه داد: اولین گام، اعلام فراخوان از طریق رسانه های عمومی برای حضور و ثبت نام دانش آموزان برای شناسایی استعداد آنها است.

وی کمک گرفتن از معلمان مدارس به منظور شناسایی استعدادهای ویژه در خانواده ها و مدارس کشور برای معرفی افراد مستعد به کانون های مردمی نخبه پرور را به عنوان دومین مرحله لایه یارگیری و دعوت نام برد.

قائم مقام بنیاد ملی نخبگان همچنین روش دیگر در لایه یارگیری و دعوت را ارتباط چهره به چهره دانست و افزود: در اینجا دانش آموزان نخبه بواسطه ارتباطات و بر پایه بسترهای خانوادگی و شناسایی و انتقال دیدگاه های اطرافیان شناسایی و در نهایت به کانون های نخبه پرور مردمی معرفی می شود.

وی با بیان اینکه، بعد از یارگیری و دعوت نخبگان دانش آموز، کار شناسایی دقیق استعداد آنها و جذب در کانون های نخبه پرور مردمی انجام می شود، توضیح داد: این کار بواسطه برگزاری یک سری برنامه ها و جشنواره ها در حوزه های مختلف علمی، فناوری، هنری و المپیادهایی همچون کارآفرینی و همچنین اردوهای راهیان پیشرفت انجام می شود.

قائم مقام بنیاد ملی نخبگان افزود: بعد از آن این بچه ها به صورت غیرحضوری وارد کانون های مجازی تربیت شده و آنها را درگیر پروژه هایی در سطح خود برای رفع مشکلات جامعه خواهیم کرد و کنش گری آنها سنجیده می شود.

قائم مقام بنیاد ملی نخبگان در ادامه، مرحله نهایی را انتخاب و معرفی دانش آموزان مستعد به مدارس برتر و تراز توسط بنیاد ملی نخبگان به منظور حمایت در فضای جدی تر رشد و تعالی در این مراکز آموزشی اعلام کرد.

سیدافقهی در عین حال افزود: البته ممکن است در برخی نقاط و مناطق و محل زندگی دانش آموزان مستعد کشور مدارس تراز و نخبگانی وجود نداشته باشد، در این حالت ما کانون های نخبگانی راه اندازی و خلاء آموزشی مورد نیاز برای توانمندی هرچه بیشتر آنها را پر خواهیم کرد.


منبع: ایرنا